“Gâvur” İzmir’de 1908 Seçimleri – Baha Coşkun

“Gâvur” İzmir’de 1908 Seçimleri

Baha Coşkun

1908 tarihinde onaylanarak yürürlüğe giren İntihab-ı Mebusan Kanunu ve bu kanunun uygulanmasına dair Talimat uyarınca, 1908 seçimlerinde kural olarak her 500 müntehib-i asli (birinci seçmen) oyu ile bir müntehib-i sani (ikinci seçmen) seçilmiş, bu ikinci seçmenler de milletvekillerini seçmiştir.

Milletvekillerinin aldıkları oylar ikinci seçmen oyları olduğundan, gerçekte kaç kişinin oyu ile seçildiklerini anlayabilmek için aldıkları oyları 500 ile çarpmak gerekmektedir.

1908 öncesinde çeşitli sebeplerle yerel meclisler için seçilen temsilciler müntehib-i sani addedilerek, ikinci bir müntehib-i sani seçimi yapılmaması gibi uygulamalarla karşılaştığımızdan, İzmir’de 1908 müntehib-i sani seçimlerine dair kaynaklara ulaşıncaya kadar müntehib-i sanilerin İntihab-ı Mebusan Kanunu’na göre seçildiğine dair yorumumuza ihtiyatla yaklaşmak gerekir.
Mizan-ül Hukuk gazetesinin 5 Teşrin-i Sani 1324 (18 Kasım 1908) tarihli sayısında yer alan “Meclis-i mebusan intihabatı” başlıklı haber şöyledir:

“İzmir livası mebusan intihabatı muamelesi geçen pencşembe günü şehrimiz daire-i belediyesinde icra edilmiştir. Ale-l derecat-ı rey kazananların esamisi ber-vech-i zir derc olunur.

Mülhakat-ı vilayet

Karaburun: Müftü Efendi, Seyyid, doktor Ethem, doktor Rüfet Beyler, ve İstepan, Nesim Mazliyah, Karolidi, Vasil Aristovolu, Mina Hamadopulo, Kryako Vayanus, Corci Oğlu Demustin Efendiler mütesaviyen dörder rey;

Nif’de: Müftü Efendi, Seyit bey, Ethem Bey, ve Nesim Mazliyah ve İstepan Efendiler on birer, Aristidi Paşa sekiz, Karuludi Efendi üç rey,

Bayındır: Müftü Efendi ile Seyyid Bey on dörder, doktor Ethem Bey on üç, Aristidi Paşa on iki, Nesim Masliyah Efendi on bir, İstepan Efendi, Karulidi Efendi sekizer, Vasilaki Efendi üç, Mina Hamadoplu Efendi bir rey.

Seferihisar’da: Müftü efendi ile Seyyid ve doktor Ethem bey ve Aristidi paşa, İstepan efendi, Nesim Masliyah efendi, Müsaviyen dörder rey,

Foça’da: Müftü Efendi, Seyit Bey, Palukarulidi Efendi, Aristidi Paşa, Vasil Aristovulu Efendi dokuz, İstepan Efendi beş, Mina Hamadopulo Efendi dört rey almışlardır.

Ödemiş kazasında: Müftü Mehmeh Sait Efendi Hazretleri otüz üç, Vükelayı Devayiden Seyit Bey otuz iki, doktor Taşlızade Ethem Bey yirmi yedi, Abidah bey ile Nesim Masliyah efendi yirmi üçer, Ispartalı İstepan efendi on altı, Aristidi Paşa on dört, Birgili İstvari Fikri efendi yedi, Pavlu Karulidi Efendi beş, Vasiliki Aristovulu Efendi, Mina Hamudopulu, Davidyan Serupa Efendiler dörder, Ekmekçizade Mustafa Efendi üç, Kiryako Vayanos, Alber Tarika Efendilerle doktor Lütfü Bey ikişer, dava vekili İsmail Sıtkı, Nazillili Hacı Süleyman, David Ruso Efendilerle Milaslı Halil, Feraşarlı Gani Beyler birer rey kazanmışlardır.

Bergama’da: Müftü Efendi 32, Çelebizade Seyit ve Karolidi Efendiler 31, Nesim Mazliyah Efendi 23, doktor Ethem bey 22, Bergamalı Cevdet Efendi 12, İspartalı İstepan Efendi 11, Ziver Bey, Vasiliki Aristovolu ve Yorgancıoğlu Aristidi Paşa on birer rey kazanmışlardır.

Netice:

Merkez-i vilayete mülhak kazaların kemal edilen intihabatına nazaran atideki netice hasıl olmuştur.

1- Müftü Mehmet Said Efendi – 295
2- Çelebizade Seyit Bey – 289
3- Aristidi Paşa – 251
4- Nesim Mazliyah Efendi – 194
5- Doktor Ethem Bey – 184
6- Karulidi Efendi – 166.”
Bu oy dağılımını kabaca değerlendirdiğimizde şu sonuçlara varıyoruz:

Milletvekili seçimlerinden 1359 müntehib-i sani oy kullanmıştır. Bunlardan 690’ı (%50,77) gayrimüslim mebuslara, 669’u (%50,33) Müslüman mebuslara oy vermiştir.

Merkez İzmir, Karaburun, Bayındır ve Foça’da gayrimüslim adaylara verilen oylar Müslüman adaylara verilen oylardan fazladır. Ödemiş ve Bergama’da Müslüman adaylara verilen oylar gayrimüslim adaylara verilen oylardan fazladır. Seferihisar ve Nif’te ise Müslüman ve gayrimüslim adaylar eşit oy almışlardır.

Karaburun ve Foça’da gayrimüslim oyları çok yüksektir. Sırasıyla %63,63 ve %66,66. Aynı şekilde, Ödemiş ve Bergama’da da Müslüman oyların yüksekliği dikkat çekmektedir. Sırasıyla %60,19 ve %55,39.

Oyların dağılımı ve yüzdesi aşağıda tablo olarak gösterilmiştir.

Oy Dağılımı: